فرهنگ امروز/ مهدی میرغیاثی: تماشاکردن فیلم­ برای سینه­‌فیل­‌ها قاعده و قانون مشخصی ندارد، هرکسی بنا به نوع نگاه­‌اش به سینما و دایره علایقش سلیقه‌­ای منحصر به فرد دارد و انتخاب­‌هایی برای فیلم دیدن؛ گاهی این انتخاب­‌ها محدود به ژانر خاصی از سینما یا فیلمسازی از ژانری خاص می‌­شود. مواجه شدن با آثار یک سینماگر از ابتدا و با هرآنچه به عنوان تصویر متحرک ساخته است و نام خود را بر عنوان‌­بندی آن قرار داده، بخشی از رویای سینه­‌فیلی یک نسل است. در این میان برای شناخت دنیای هرکدام از دو سوی این معادله یعنی فیلمساز و سینه­‌فیل نیازی وافر به خواندن درباره­ هرکدام از آن­هاست. بسته به نوع نگرش فیلمساز و دنیای او منتقدان و پژوهشگران در طول و عرض فیلم‌­ها عمیق شده‌­اند و نتایج قابل توجهی گرفته‌­اند.

یکی از این منتقد-پژوهشگران دیوید بوردول است که فضای نقد فیلم به زبان فارسی از تأثیرگذارترین آن­هاست. کتاب­‌هایی همچون  «هنر سینما» و «تاریخ سینما» که توسط نشر مرکز منتشر شده­‌اند از این دسته­‌اند . به تاز­گی هم کتابی تحت عنوان «هزارتوی روابط» از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه از همین نویسنده به همراه همکارش کریستین تامپسن منتشر شده است. هدف این یادداشت بررسی  کتاب با نگاهی به روش­‌های به کار رفته نویسندگان آن جهت مواجهه با دنیای فیلمساز است.

بوردول در جمله ابتدایی کتاب می­‌گوید: «پل تامِس اندرسن، برادران واچوفسکی، دیوید فینچر، دارن آرونوفسکی و کارگردان‌­های دیگری که در اواخر دهه نود میلادی فیلم‌­های موفقی ساختند، همگی یا توانسته‌­اند نظر مردم را جلب کنند یا نظر منتقدان را، و گاهی نیز هردو را. اما هیچ‌­یک از آن­ها در کارشان به اندازه کریستوفر نولان تا این اندازه خیره­‌کننده ظاهر نگشته‌­اند.» با همین جمله­ در ابتدای پیش­گفتار، نویسنده تکلیف خود را با خواننده‌­اش مشخص می‌­کند که قرار است با چه دیدگاهی وارد دنیای فیلمساز شود. جدا از درست یا نادرست بودن استدلال‌­های نویسنده در سطور بعد و نوع روبه‌­رو شدنش با فیلم‌­های نولان این که از همان ابتدا به نوعی استراتژی خود را در چند بخش شرح می‌­دهد و با استفاده از هرکدام بخشی از فیم‌­ها را می­‌کاود خود حاوی وجود نوعی چارچوب مشخص برای نویسنده است.



در این کتاب قرار نیست بوردول با سویه‌­هایی انتقادی و زبانی تند  تک‌تک فیلم‌­ها را بررسی و با نگاهی منتقدانه به مصاف کاستی­های فرمال در اکثر فیلم­‌ها برود بلکه روش او تحلیل کردن تک­‌پلان­‌ها و گاهی سکانس­‌هایی با استفاده از استدلال استقرایی است. اشاره‌­های ظریف و گاهای به جای بوردول به قاب‌­هایی از فیلم حیثیت در اولین بخش کتاب تحت عنوان سبک در عین بی سبکی؟    و نگاه و نگرش و تحلیلی که از پلان‌­ها ارایه می‌­دهد نشانی از وجود همین بعد در روش اوست.

برای رسیدن به درکی بهتر از فیلم­‌ها بوردول ترجیح می‌­دهد در این کتاب به تحلیل فیلم­‌ها بپردازد و با استفاده از ماده­ خامی که هر فیلم به عنوان متنی با قابلیت دیدن چندباره و واجد نکات زیبایی­‌شناسی در  تصویر به مخاطب ارائه می‌­دهد، با ایده­‌ای تازه با آن روبه‌رو شود. به طور مثال در فصل «تعقیب رو به عقب و جلو» با شرح و گسترش مفهومی تحت عنوان ساز و کار و انگیزش می‌­گوید: آن ایده‌­ای که هر اثر هنری برای توجیه اِلمان‌­ها و تدابیر به کار رفته در خود، کمابیش نیازمند آن است.

وی با جدا کردن نولان از سینمای هالیوود و بسط دادن ایده‌­های روایت‌­محور خود درباره­ بعضی از فیلم‌­های دوره­ اول کاری نولان سعی در متمایزکردن او به هر وسیله­‌ای را دارد تا جایی که جمله­ عجیب و حیرت­‌انگیز «نولان تبدیل شده است به کوبریک عصر ما» را به کار می‌­برد. با همه­ موفقیت‌­هایی که در ارائه­ ایده­‌هایی نغز برای دوباره دیدن فیلم­‌های نولان به دست می­‌آورد اما گاهی خودش هم به کاستی­‌هایی در نوع فیلمسازی او معتقد است. در فصلی از کتاب تامپسن دست به تحلیل فیلم تلقین می‌­زند و در یک مقاله طولانی نسبت­‌هایی زیبایی­‌شناسی بین این فیلم و دنیای قبل و بعد از آن در کارنامه­ کارگردان پیدا می‌­کند، اما از ابتدا تا انتهای این مقاله­ بلند خواننده نمی‌­فهمد موضع تحلیلی تامپسن بر چه چیزی استوار است؟ آیا قرار است این فیلم گذرگاهی برای به ثمر ننشستن ایده­‌ها با دوربینی کاملا سوبژکتیو باشد یا قرار است صرفا اتکا به نقص­‌های روایتی فیلم و داستان آن بشود؟

عنوان کتاب هزار توی روابط  هم بر اساس ایده‌ه­ایی از فیلم­‌ها گرفته شده است تا هرچه بیشتر از نزدیکی روش آن و ارتباط نویسندگانش با دنیای فیلم پرده بردارد. اشاره­‌های بجا و تحلیل­‌هایی بر مبنای استفاده فیلمساز از تکنیک تدوین موازی برای ورود به عرصه­ ذهن کاراکترها نشان از همین روابط پیچیده و  هزارتووار دارد. منتشر شدن کتاب به زبان فارسی برای علاقه‌مندان نولان و فیلم­‌های او خبری خشنود کننده‌ای است و قطعا برای خواندن ایده‌­های تازه برای دوباره دیدن  فیلم­‌های او راهگشا خواهد بود.

کریستوفر نولان هزارتوی روابط نوشته دیوید بوردل و کریستین تامپسن با ترجمه احسان چادگانی از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه با قیمت 19500 و در 500نسخه منتشر شده است.
 

ایبنا